Bono

BONO (EMRE MUHARRER SENET)

İhtiyaçlarımızı karşılamak için mal ve hizmet almak ve kullanmak zorundayız. Bu alım ve satım işlemleri sonrasında alınan mal ya da hizmetlerin bedeli ödenir. Ödeme nakit şeklinde olabileceği gibi para yerine geçen ödeme araçları kullanılarak da yapılabilir. 

Bononun Tanımı: Borçlusu tarafından imzalanarak alacaklıya verilen ve belli bir paranın, belli bir süre sonra ödeneceğini bildiren ticari belgeye bono (emre muharrer senet) denir. Bonoda iki taraf bulunur:

- Borçlu (muhatap): Bono bedelini ödeyecek kişidir.

- Alacaklı (lehtar): Bono bedelini tahsil edecek kişidir.

Senedin bankada iskonto ettirilmesi:

Bonoda cümle “ödeyiniz” şeklinde değil, “ödeyeceğim” şeklinde biter. Bu yönüyle bono bir ödeme vaadidir. Bono vadeli işlemlerde kullanılan bir senettir. Borçlu ödeme için ayıracak nakit parası olmaması dolayısıyla nakit ödeme yapmak yerine alacaklısına bono vermekle, ileride vade geldiğinde ödemek üzere borç altına girmiş olmaktadır. A’nın satacağı malı vardır, Z’nin de bu mala İhtiyacı olmakla beraber ödeyecek nakdi (parası) yoktur. A, malı Z’ye satar ve karşılığında da bono alır.

Bono iki şekilde tahsil edilebilir.

- Ödeme zamanı geldiğinde muhatap (borçlu) tutarı lehtara (alacaklıya) öder ve senedini geri alır.

- Banka

- Lehtar (alacaklı) ödeme zamanını beklemeden bir bankaya gider ve senedi iskonto ettirerek (kırdırarak) bedeli tahsil eder. Borç vadesi geldiğinde de muhatap (borçlu) borcunu bankaya öder. Senedin iskonto ettirilmesinde muhatap için bir kazanç ya da kayıp yoktur. Ancak lehtar ve banka kazançlıdır. Lehtar vadeden önce tahsilât yapmış olur. Banka ise senet üzerinden bir miktar iskonto keser ve bu da bankanın kazancı olur.

Bono örneği:

Bono bir kredi aracıdır. Muhatap borcunu hemen ödememekte, ödemeyi bir süre sonra yapmak sureti ile kredi sağlamış olmaktadır. Aynı şekilde alacaklı da senedi bir bankaya kırdırarak senet tutarını tahsil eder ve bu şekilde bankadan kredi sağlar. Bununla birlikte, özellikle piyasanın ekonomik anlamda güvenli çalışma isteğinin sonucu olarak, bankalarca ya da başka kurumlarca verilen plastik kartların ve çek kullanımının kredili ödeme aracı biçiminde yaygınlaşması nedeniyle bono kullanımı gittikçe azalmaktadır. 

Bononun Şekli:

Kıymetli evrak niteliğinde bir senet olan bono, özel şekil şartlarına tabidir. Bonodaki şekil şartları TTK’nın 688.maddesinde düzenlenmiştir. Bu şartlar şunlardır:

• Senet Metninde Bono veya Emre Muharrer Senet Sözcüğü: Bonoda şekil şartını yerine getirmek için ister “Emre Muharrer Senet”, ister “Bono” kelimeleri kullanılabilir, her ikisi de yasal terimlerdir. Bono Türkçeden başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono karşılığında kullanılan sözcük olmalıdır.
• Kayıtsız ve Şartsız Belirli Bir Bedel Ödeme Vaadi: Ödeme vaadinin belli bir tutara (para borcuna) ilişkin olması gerekir. Aynı senet üzerinde, senet bedelinin hem yazı hem de rakamla gösterilmesi halinde, iki tutar arasında fark bulunursa yazı ile gösterilen geçerlidir.
• Vade: Vade esaslı bir şekil şartı değildir. Vade şekli gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenir. 
• Ödeme Yeri: Senet üzerinde ödeme yeri yoksa düzenleme yeri ödeme yeri sayılır. Düzenleme yeri de keşidecinin adının yanında ki yer düzenleme dolayısı ile ödeme yeri sayılır.
• Kime ve Kimin Emrine Ödenecekse Onun Ad ve Soyadı: Bonoda lehdarın (alacaklı) adı ve soyadı yazılmalıdır. Çünkü bono “hamiline “ düzenlenemez.
• Senedin Tanzim Edildiği Gün ve Tarih: Bonoda tanzim tarihi esaslı şekil şartlarındandır. Eğer senette düzenlenme tarihi yoksa senet bono niteliği kazanamaz. 
• Senedi Tanzim Edenin (Düzenleyenin) İmzası: Bono üzerinde asıl borclunun imzası olması gerekir. Ayrıca borclunun imzasının yanında ad ve soyadının da olması gerekir. Ancak sadece borclunun imzasının olması senedi geçerli kılar. Bononun altında borçlunun imzası yoksa veya imza sahte ise, böyle bir belge bono sayılmaz. İmza, kişinin kimliğini, hüviyetini gösteren bir belgedir. 
• Ayrıca VUK’a (Vergi Usul Kanunu) göre; tarafların vergi mükellefi olması durumunda bonoda, müteselsil (zincirleme) seri ve sıra numarası ile alacaklı ve borçlunun adı, adresi, bağlı bulunduğu vergi dairesi, hesap numarası da bulunmalıdır.

Bono Düzenlenmesi:

Bono düzenlenirken zorunlu şekil şartlarına uyulması gerekir. Yukarıda verilen şekil şartlarına uyulduğu takdirde düzenlemede herhangi bir zorluk ile karşılaşılmaz. Ancak özellikle rakam yazılırken çok dikkat edilmesi gerekir. 

Ciro Işlemleri: Bono, ciro ve teslim yoluyla bir başkasına devredilebilir. Ciro, bir senet üzerindeki hakların başka bir kişiye kayıtsız ve şartsız devredilmesi için yapılır. Ciro eden kimseye ciranta denir. Ciro, kambiyo senetlerinin arka yüzüne yapılır.

Ciro, şu şekillerden biri ile yapılır.

• Tam Ciro: Ciranta, senedin arka yüzüne ciro yapacağı kimsenin ad ve soyadı(Varsa Ünvanı) ile “Ödeyiniz” kelimesini yazar ve altına imzasını atar.
• Beyaz Ciro: Ciranta, senedin arka yüzüne sadece “Ödeyiniz” kelimesini yazar ve altına imzasını atar. Yukarıdaki son duruma göre bononun alacaklısı senedi elinde bulunduran kimse ona aittir. Çünkü İhsan GÖRKEM alacak hakkını senedin arka yüzünü imzalayarak kendisine devretmiştir. Burada beyaz ciro yapıldığından senet üzerinde kimin alacaklı olduğu isim olarak belli değildir. Senet o anda kimin elinde bulunuyorsa senet üzerindeki haklar ona geçmiştir.

Bononun Tahsil ve Takip İşlemleri:

Tahsil İşlemleri: Bononun tahsil ve takibi alacaklı tarafından bizzat yapılabileceği gibi banka aracılığı ile de yapılabilir. Alacaklı vadeyi (ödeme günü) bekler ve muhataptan borcunu ödemesini ister. Muhatap borcunu vadesinde öderse sorun olmaz. Alacak tahsil edilir. Ancak bono tahsili banka aracılığı ile de yapılabilir. Banka aracılığı ile tahsil işleminde şu aşamalar takip edilir:

- Alacaklı bankaya giderek senedi kırdırır(iskonto ettirir).

-Banka vade yaklaşınca borçluya senedin kendisinde olduğunu ve vade gelince kendisine ödeme yapmasını belirten bir ihbarname (bildirme yazısı) gönderir.

- İhbar üzerine borçlu bankaya ödeme yapar ve senedi bankadan alır.

- Banka hizmeti karşılığı hesapladığı komisyon tutarını düşerek tahsil ettiği bedeli senet alacaklısına öder.

- Eğer borçlu borcunu ödemez ise noter aracılığı ile borçluya ödememe protestosu çekilir. Protesto uyarı niteliğinde bir yazıdır.

- Senet banka tarafından masraflar tahsil edildikten sonra senet alacaklısına iade edilir.

- Alacaklı icra(borçlunun mallarına el konulması) veya rücu (borçluya tekrar başvurma) yollarına gidebilir.

Haksız Protesto: Protesto, borcu ödeyememe halini gösterir. Bu nedenle vade dolmadan ya da borçlunun eline ihbarname ulaşmadan haksız protesto çekilmesi borçluyu zor durumda bırakabilir. Borçlunun ticari itibarı zedelenebilir. Böyle bir durum oluşur ve borçlu zarar görürse borçlu maddi ve manevi zararı kusurlu olan bankadan veya noterden talep edebilir.

İş hayatında belirsizlikler:

Ödeme İşlemleri:

Borçlu borcunu ödemeden önce senedin şekil şartlarına uyup uymadığını denetler. Bir eksik varsa ödemeden kaçınabilir. Borçlu alacaklı bilgilerini kontrol ettikten sonra ödemeyi yapar. Ancak bono ciro ile başkalarına devredilmiş ise senedi elinde bulunduranın yasal alacaklı olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Her ciroda devralan kişi, sonrakinde devreden kişi olmalıdır. Buna ciro silsilesi(zinciri) denir. Zincir bozulmuş ise bonoyu elinde bulunduran meşru (yasal) alacaklı değildir. Borçlu bu senedi ödememelidir. Çünkü zincir çalınma veya kaybolma sırasında bozulur. 

Borçlunun Ödememesi Halinde Sorumlular: Borçlu borcunu ödemez ise hamil (alacaklı) icra yoluna başvurabileceği gibi diğer sorumlulara da başvurabilir. Senet üzerinde imzası bulunan cirantalar kendinden sonra gelene karşı sorumludurlar.